BLOG

Mijn berichten kunt u vanaf 15 februari 2016 lezen op de website frankvandendries.com 

WEEk VAN DE ZELFEUTHANASIE

"De meeste mensen willen niet echt vrijheid. Vrijheid houdt verantwoordelijkheid in en de meeste mensen zijn bang om verantwoordelijkheid te nemen." Sigmund Freud

Week van de Zélfeuthanasie? Nee, het is de Week van de Euthanasie. Van 13 tot en met 20 februari organiseert onder meer de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde (NVVE) een aantal activiteiten rondom het thema euthanasie. Dan wordt tevens gevierd dat de euthanasiewet (de WTL, de Wet Toetsing Levensbeëindiging op Verzoek en Hulp bij Zelfdoding) al 15 jaar bestaat. De week werd al op 4 februari ingeleid met het rapport ‘Voltooid leven’. Oud-directeur van het SCP Paul Schnabel was voorzitter van de door het ministerie van VWS ingeroepen Commissie van Wijzen die onderzoek deed naar de juridische mogelijkheden van hulp bij zelfdoding voor mensen die hun leven als voltooid zien. Waar sommige organisaties (NVVE, Coöperatie Laatste Wil) hoopten op meer bewegingsruimte buiten medische bevoogding om, kwam Schnabel met een zeer behoudende rapportconclusie: het oordeel of iemands leven voltooid is en wel/niet stervenshulp gegeven wordt, ligt bij de arts en niet bij de persoon die het betreft. Geen verruiming van juridische mogelijkheden dus. Zo is en blijft de arts de poortwachter van het humane sterven. Met humaan wordt hier bedoeld: een zachte dood, zonder toegevoegd, extra lijden. Een dood die voldoet aan een aantal wettelijke zorgvuldigheidseisen en die met legaal verkregen middelen wordt bezorgd: de arts vraagt, de apotheker bereidt, de arts handelt. En natuurlijk gaat het bij voltooid leven alleen over ouderen. Niet-ouderen die er klaar mee zijn moeten wel ziek zijn – en die moet je maar behandelen, of ze willen of niet.

De euthanasiewet die door Schnabel als toekomstbestendig wordt gezien, kent maar één invalshoek: de medische en dat betekent dat er in ieder geval uitzichtloos en ondraaglijk geleden moet worden. Dat er met boosheid en frustratie gereageerd wordt op het advies van Schnabel door personen en organisaties die zelfbeschikking/autonomie voorstaan, is niet vreemd. ‘Deskundigen’ struikelden de afgelopen weken links en rechts over elkaar heen om te vertellen wat zij het beste vinden – voor een ander.
Nu betekent euthanasie eigenlijk ‘de goede dood’: eu thanatos. Euthanasie in het maatschappelijk debat over sterven staat voor: levensbeëindigend handelen door een arts. Of dát een goede dood is, is aan eenieder zelf om te bepalen. Dát is autonomie. Niettemin bepaalt binnen het wettelijke kader de arts want die heeft ook de eindverantwoordelijkheid. Hoe 'invoelend', hoe 'barmhartig' zal die arts zijn? De patiënt bevindt zich in een afhankelijke relatie – ook al is de levenseindevraag géén medische. Dat is het heersende beeld. Maar er is een andere weg. Die van sterven in eigen regie.

De mensen die ik in mijn counselingpraktijk spreek, komen onder meer om na te denken over hun eigen dood en soms ook om daar voorbereidingen voor te treffen. Om het zelf te doen. Onder eigen verantwoordelijkheid en zonder strafbare hulp. En ook nog eens humaan. Dat wordt zelfeuthanasie genoemd. Politiek en maatschappelijk debatteren over wat (niet) gewenst is is één ding, maar mensen bijstaan die nu lijden aan het leven, er nu klaar mee zijn of nu voorbereidingen willen treffen voor later is wat anders. Die mensen willen niet afhankelijk zijn van artsen maar ook niet van politieke besluitvorming die decennia op zich kan laten wachten. Daar hebben ze ook vaak de tijd niet voor. Ik onderschrijf het streven van NVVE en CLW naar meer wettelijke vrijheden. Maar de grootste vrijheid ligt daar waar de overheid de privacy van haar burgers beschermt en respecteert. Ofwel: de burger met rust laat. En dat schijnt lastig te zijn… Het zelfgekozen levenseinde is voor alles een individuele, existentiële aangelegenheid. Hoe daartoe zorgvuldig te beslissen en hoe daartoe zorgvuldig voor te bereiden en uit te voeren? Hoe kom je aan middelen, legaal of illegaal? Zijn juridische beperkingen tegelijkertijd ethisch maatgevend? Het lijkt er wel op! Hoe zit het met het eigen geweten, de eigen handelingsmogelijkheid- en vrijheid?
Een zelfdoding vindt natuurlijk niet in een sociaal vacuüm plaats – zelf beschikken dus ook niet. De levens van mensen zijn relationeel verbonden. Ieder sterven laat sporen na maar een dood die gekoppeld is aan een taboe nog diepere. Het is van groot belang om naasten bij een levenseindetraject van een cliënt te betrekken. Waarom? Omdat bekend is dat die betrokkenheid tot aan de dood de periode van rouw ten goede komt. Niets pijnlijker dan achteraf te vernemen dat een dierbare het leven heeft beëindigd. Niettemin. Het is niet altijd mogelijk ook naasten bij gesprekken te betrekken. Bijvoorbeeld omdat onderlinge relaties binnen gezin en familie niet altijd zodanig zijn dat er vertrouwen is, of begrip, of acceptatie. Er zijn ook cliënten die naasten er per definitie niet bij willen betrekken. Cliënten zijn er niet toe te dwingen want zij beslissen zelf en dragen een eigen verantwoordelijkheid. En dan is er dus nogmaals dat nog immer sterke taboe dat ligt op zelfdoding – hoe zorgvuldig en weldoordacht besluit en uitvoering ook zijn.

Of zelfeuthanasie een goede dood is, is te bepalen door degene die het betreft. Door niemand anders. Dan hoor ik de vraag gesteld worden: ja maar, kan iemand dat wel voor zichzelf besluiten? Waarom niet vraag ik dan. Draag tegenargumenten aan, toon aan wat iemand minder bekwaam kan maken – maar verplaats je vooral ook eens in het perspectief van de ander. We hoeven het ook niet met elkaar eens te zijn. Met het kunnen en willen laten bestaan van verschillen wordt juist kracht getoond. Een sterke samenleving kan verschillen in opvattingen dragen; ook als die verschillende opvattingen ingezet worden om iets te doen wat jijzelf nooit zou doen. Als de handelingsvrijheid die je hebt maar niet gebruikt om een ander ergens toe te dwingen – daar ligt echt de grens.

Naastenliefde is ook je naaste, ondanks eigen pijn en verdriet, de vrijheid gunnen te stoppen met leven als de emmer vol is (maar nog niet overgelopen). Liefdevol loslaten. Misschien kan daar deze week ook eens vaker stil bij gestaan worden.

De Week van de Euthanasie is eigenlijk de week van afhankelijkheid. Moet dat gevierd worden?